Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam được phép thành lập và tổ chức Đại hội đầu tiên; nhân dịp này Tạp chí Giáo dục và Xã hội lược ghi lại bài viết của GS.TS.Trần Hồng Quân nguyên Bộ trưởng Bộ Đại học và Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ GD&ĐT), Trưởng Ban Vận động thành lập Hiệp hội về sự kiện quan trọng này. Ban Biên tập Tạp chí xin trân trọng giới thiệu với quí bạn đọc.

GS. TS. Trần Hồng Quân

1. Ngoài 5 đoàn thể chính trị xã hội, cả nước ta có hơn 600 hội đoàn xã hội nghề nghiệp tập hợp các cộng đồng khác nhau. Liên quan đến giáo dục đại học có một số hội dành cho những cộng đồng nhỏ, nhưng chưa có hiệp hội chung cho tất cả các cơ sở đào tạo đại học và cao đẳng. Nguyện vọng và sáng kiến muốn thành lập Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam đã có 7, 8 năm nay. Ban Vận động hợp pháp đã chính thức được thành lập cách đây 6 năm. Nhưng thủ tục của ta quá khó đến mức chỉ đến khi Thủ tướng và Phó Thủ tướng can thiệp trực tiếp thì Hiệp hội mới có cơ hội ra đời. Ngày 05/5/2014 Văn phòng Chính phủ có Công văn số 3099/VPCP - KGVX thông báo: “Xét đề nghị của Ban Vận động thành lập Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng ngoài công lập Việt Nam, Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam đồng ý chủ trương thành lập Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam trên cơ sở tổ chức lại Hiệp hội các trước đại học, cao đẳng ngoài công lập Việt Nam”.
Ngày 06/11/2014 Bội Nội vụ đã ký Quyết định cho phép thành lập Hiệp hội.
2. Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam tập hợp tất cả các cơ sở đào tạo đại học, cao đẳng, các cơ sở nghiên cứu khoa học có đào tạo sau đại học của Việt Nam ở trong nước, ở nước ngoài và của nước ngoài tại Việt Nam.
Hiệp hội tự coi mình là một trợ thủ của hệ thống quản lý Nhà nước về giáo dục đại học, cao đẳng nhằm góp phần tích cực thúc đẩy sự nghiệp phát triển đại học, xây dựng sức mạnh trí tuệ của đất nước để chúng ta sớm có thể “sánh vai với các cường quốc năm châu” như mong muốn của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hiệp hội xác định vai trò, sứ mệnh của mình sẽ là: luôn luôn vươn lên ở vị trí hàng đầu trong dòng tư duy tiên tiến, góp phần tìm kiếm các giải pháp khả thi để giải quyết các vấn đề then chốt của nền giáo dục đại học.
Hiệp hội là diễn đàn của các trường, viện về các lĩnh vực có liên quan. Hiệp hội là ngôi nhà chung để hỗ trợ lẫn nhau trong đào tạo, nghiên cứu khoa học, trao đổi kinh nghiệm quản lý, trao đổi học thuật, xây dựng các cộng đồng tự nguyện liên thông, sử dụng chung về chương trình, nội dung, sách giáo khoa, về cơ sở vật chất và đội ngũ cán bộ giảng dạy. Hiệp hội góp phần tích cực đảm bảo chất lượng thông qua việc đề nghị một hệ thống tiêu chí đánh giá, đồng thời xây dựng các tổ chức kiểm định chất lượng độc lập. Hiệp hội sẽ làm tốt chức năng nghiên cứu, tham mưu, phản biện về các chủ chương, chính sách của các cấp quản lý có liên quan đến giáo dục đại học nói riêng và giáo dục nói chung.
Hiệp hội cũng làm nhiệm vụ bảo vệ quyền lợi chính đáng cho các hội viên.
3. Hiệp hội là một tổ chức xã hội nghề nghiệp, là thành viên của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam chịu sự lãnh đạo của Đảng và Chính phủ, Hiệp hội hoạt động theo pháp luật. Hiệp hội là một tổ chức bất vụ lợi và hoàn toàn không dựa vào trợ cấp của ngân sách Nhà nước. Nguyên tắc hoạt động của Hiệp hội là dân chủ, theo đa số và trên cơ sở các nghị quyết của tập thể; Phương thức hoạt động của Hiệp hội là vận động, thuyết phục, thỏa thuận.
4. Trong văn bản thông báo của Văn phòng Chính phủ có nêu: “Thành lập Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam trên cơ sở tổ chức lại Hiệp hội các trường đại học,cao đẳng ngoài công lập”. Ở đây nên hiểu thế nào? Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam sẽ ra đời có mối quan hệ ra sao với Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng ngoài công lập?.
Sau 10 năm hoạt động, đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận, Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng ngoài công lập Việt Nam đã hoàn thành nhiệm vụ lịch sử của mình. Hầu như tất cả các hội viên của Hiệp hội này (gọi tắt là VIPUA) đều muốn duy trì hiệp hội nhưng vì lợi ích chung, tại Đại hội bất thường ngày 06/9/2014 của mình, VIPUA đã ra nghị quyết hoan nghênh việc thành lập Hiệp hội chung gồm cả các trường công lập, ngoài công lập và tự nguyện hòa nhập vào ngôi nhà chung đó. Trong kết luận của Đại hội bất thường ấy có một câu kết luận giàu hình ảnh và cảm xúc là “không phải hôm nay chúng ta vẫy chào vĩnh biệt VIPUA mà chỉ là giã từ ngôi nhà nhỏ ấm cúng của một thời tận tụy và sẽ hiện diện một cách không lu mờ cả về tinh thần và thực thể trong ngôi nhà lớn là Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam để cùng nhau thực hiện sứ mạng lớn hơn”. Việc thành lập Hiệp hội chung trên cơ sở tổ chức lại Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng ngoài công lập Việt Nam được hiểu là không phải chúng ta kế thừa pháp nhân vốn có của VIPUA mà phải làm lại thủ tục ngay từ đầu như thành lập một Hiệp hội mới. Chúng ta sẽ xây dựng điều lệ mới, tổ chức Đại hội bầu Ban Chấp hành mới. Hiệp hội mới sẽ kế thừa toàn bộ các tổ chức bộ máy giúp việc cùng tài sản của VIPUA. Trên cơ sở như vậy thì việc bố trí thành phần của Ban Chấp hành Hiệp hội mới nên bảo đảm tỉ lệ thỏa đáng giữa các trường công lập và ngoài công lập tương đương với tỉ lệ về số lượng giữa hai loại trường này.
5. Sau khi có quyết định thành lập Hiệp hội, sự hưởng ứng nhiệt tình của các cơ sở đào tạo, các chuyên gia giáo dục, các nhà quản lý là sự cổ vũ, động viên to lớn với chúng ta. Điều đó thấy rằng, nguyện vọng muốn thành lập Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam là rất chín muồi. Khi có quyết định thành lập thì số lượng các đơn vị đăng ký gia nhập Hiệp hội lên đến trên hơn 300 trường, viện. Sắp tới chắc chắn sẽ còn nhiều hơn. Nhiều nhà khoa học, nhà giáo dục, nhà quản lý cũng hưởng ứng và sẵn sàng tham gia hoạt động Hiệp hội vì trái tim chứ không vì lợi ích nào khác. Hiệp hội này đương nhiên là loại hội đoàn nghèo. Cũng giống như VIPUA suốt hơn 10 năm anh chị em hầu như làm không công, trợ cấp rất ít ỏi, không đủ bù tiền xăng và điện thoại mà vẫn hết sức tâm huyết, say mê với công việc.
Nước ta không nhỏ nhưng là nước yếu. Người Việt Nam thông minh, hiếu học nhưng giáo dục, đào tạo chậm phát triển. Hiệp hội các trường đại học, cao đẳng Việt Nam ra đời trong bối cảnh ta vừa có Nghị quyết 29 của TW Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo. Ta vừa có quyết tâm rất lớn của Chính phủ; Hiệp hội nhận thức được trách nhiệm nặng nề là phải có đóng góp xứng đáng vào cuộc đổi mới lần này. Đó cũng là kì vọng của xã hội đối với Hiệp hội.