ĐỖ THỊ LINH CHI [1]

NGUYỄN THỊ HOA, NGÔ THỊ HỒNG,

TÔ PHƯƠNG LINH

DƯƠNG QUỲNH NGÂN

Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên

          Nhận bài ngày 19/5/2025. Sửa chữa xong 23/5/2025. Duyệt đăng 27/5/2025.

Tóm tắt:

          Trong xã hội ngày càng phát triển về công nghệ thì song song với nó nghệ thuật là một nhu cầu không thể thiếu để giảm bớt những căng thẳng mệt mỏi, giúp chúng ta được thư giãn, được thả lỏng tâm hồn. Trong bài viết này, bài báo đề cập đến việc học nghệ thuật âm nhạc sao cho hiệu quả một cách không căng cứng gò bó, bên cạnh đó còn giúp cho các bạn nhỏ yêu thích và thể hiện được năng khiếu của mình. Muốn hát hay thì nhất thiết phải biết đến luyện thanh, nhưng để luyện thanh tránh khô khan, hàm cứng nhất thiết luyện thanh những bài hát mà bé đã học. Bài hát có tính chất du dương trầm bổng, hay bài hát sôi nổi hưng phấn đều mang đến những kĩ thuật tốt, và kết quả sẽ ngoài mong đợi.

Từ khóa: Luyện thanh, bài hát, dạy học, học sinh tiểu học, âm nhạc, giai điệu, sáng tạo

1. Mở đầu

Âm nhạc đóng vai trò rất quan trọng trong quá trình phát triển toàn diện của trẻ em. Từ khi còn nhỏ, trẻ đã có thể cảm nhận âm thanh, nhịp điệu và giai điệu một cách tự nhiên. Bên cạnh việc nghe và cảm thụ, việc học hát và luyện thanh giúp trẻ rèn luyện khả năng phát âm, điều tiết hơi thở, và phát triển cảm âm.

Tuy nhiên, luyện thanh đối với trẻ em cần được thực hiện một cách nhẹ nhàng, tự nhiên và phù hợp với tâm lý lứa tuổi. Một trong những phương pháp hiệu quả là tận dụng chính những bài hát quen thuộc mà các em đã học để làm công cụ luyện thanh. Phương pháp này không chỉ giúp tiết kiệm thời gian mà còn tạo sự hứng thú, gần gũi cho trẻ khi học nhạc.

Bài viết này sẽ trình bày về phương pháp luyện thanh cho trẻ em thông qua giai điệu bài hát đã học, đồng thời đưa ra một số bài tập minh họa dễ áp dụng trong giảng dạy âm nhạc thiếu nhi.

2. Nội dung nghiên cứu

2.1 Tổng quan về luyện thanh cho trẻ em

Luyện thanh là quá trình rèn luyện giọng hát thông qua các bài tập kỹ thuật nhằm cải thiện khả năng phát âm, điều khiển hơi thở và chất lượng âm thanh. Luyện thanh còn có một số tác dụng:

Cải thiện khả năng kiểm soát hơi thở: Giúp người hát hít thở đúng cách, giữ hơi lâu và ổn định khi hát. Bởi trong luyện tập thanh nhạc, hởi thở đóng vai trò then chốt của việc học hát. Người ca sĩ có thể hát được nội lực hay không chính nhờ vào lượng hơi thở đầy tràn, sẵn sàng hát hết mình đưa giọng hát đến với khán giả.

Phát triển độ vang và âm sắc: Luyện thanh giúp giọng hát trở nên trong, sáng, vang và rõ ràng hơn. Nguyên nhân xuất phát từ việc người học khi hát bản năng thì âm thanh chưa đưa được đúng vào vị trí âm thanh, vì vậy âm thanh của giọng hát bị đục mờ và không có vang. Chính vì vậy, luyện thanh còn luyện mở khẩu hình đưa âm thanh vào đúng vị trí để đạt được hiệu quả vang sáng khi thể hiện tác phẩm.

Mở rộng âm vực: Các bài luyện thanh hỗ trợ người học mở rộng giọng hát cả về âm cao lẫn âm trầm. mỗi mẫu luyện thanh giáo viên hướng dẫn người học luyện theo cao độ từ thấp đến cao. Mục đích để giọng hát được tiếp cận dần dần những nốt cao mà không khỏi bị đột ngột dễ gây xước giọng. Việc luyện thanh như vậy cực kì tốt cho việc mở rộng âm khu trên và âm khu dưới của giọng. Hay còn gọi là mở rộng âm vực giọng hát để đạt được một quãng giọng rộng.

Tăng độ chính xác về cao độ: Mỗi mẫu luyện thanh sẽ được luyện theo quy trình từ thấp đến cao nửa tone một. Việc nâng tone dần hay hạ tone dần luyện cho tai nghe của người học nhạc bắt được đúng chính xác cao độ mà không bị đột ngột hay hụt hẫng. Vậy nên, học hát có bước luyện thanh là quan trọng nhất, hay còn gọi là luyện giọng chuẩn thanh nhạc. Việc giọng hát có trở nên tốthay không đó là do luyện thanh mà có được. Rèn luyện tai nghe và khả năng phát âm đúng cao độ, tránh bị lệch tông, phô giọng.

Cải thiện kỹ thuật thanh nhạc: Luyện thanh còn luyện các kỹ thuật như legato (hát liền tiếng), staccato (hát ngắt tiếng), rung giọng (vibrato)...Bởi người hát hay bị chênh phô trượt nhịp, nên nếu ai đó trêu rằng giọng hát ngang như cua thì người đó sẽ bị mất tự tin. Vậy nên luyện thanh là điều tất yếu để giúp người học phát triển được giọng hát của mình sau khi được luyện kĩ thuật thanh nhạc.

Giảm căng thẳng cho dây thanh: Luyện thanh đúng cách giúp bảo vệ và duy trì sức khỏe cho dây thanh quản, hạn chế khàn tiếng hoặc tổn thương giọng. Đó là hoàn toàn đúng khi chúng ta cho dây thanh quản được nghỉ ngơi và luyện tập đúng đắn điều độ. Chính việc đó giúp cho học sinh tiểu học nói riêng và người học được hưng phấn giảm căng thẳng cho dây thanh.

Tăng sự tự tin khi biểu diễn: Trước khi biểu diễn bao giờ người học sẽ luyện thanh để giọng được ổn định khi hát nốt nhạc cao. Khi đã có sự chuẩn bị tốt rồi thì bước ra sân khấu sẽ chủ động trong mọi tình huống và xử lí tốt tác phẩm. Khi giọng hát được kiểm soát tốt, người học sẽ cảm thấy tự tin hơn khi hát trước đám đông.

Đối với người lớn, luyện thanh có thể đòi hỏi sự kiên nhẫn và kỹ thuật cao. Nhưng đối với trẻ em, luyện thanh nên được đơn giản hóa, chuyển thành các hoạt động vui nhộn và gần gũi. Vì đặc điểm sinh lý của trẻ em còn chưa phát triển toàn diện, dây thanh quản còn mỏng và giọng hát nhẹ, việc luyện thanh quá nặng nề hoặc kỹ thuật cao dễ gây phản tác dụng. Do đó, việc luyện thanh cho trẻ cần đảm bảo ngắn gọn, dễ hiểu và mang tính trải nghiệm tích cực. Vì vậy cần luyện thanh qua những bài đã học nhưng theo hình thức mới, không phải hát lời mà là hát theo giai điệu với các mẫu luyện thanh sử dụng những bài hát đã học trước đó.

2.2 Phương pháp luyện thanh cho phù hợp với trẻ em

Một số nguyên tắc cơ bản khi luyện thanh cho trẻ em bao gồm:

2.2.1. Thời lượng ngắn

Không nên kéo dài quá 5–10 phút cho mỗi buổi luyện thanh. Bởi luyện thanh chỉ là bước khởi động giọng để vào bài hát được tốt hơn, mở được khẩu hình và âm thanh được chọn lọc trong trẻo hơn. Hơn nữa cơ quan thanh âm của trẻ chưa phát triển hoàn chỉnh. Dây thanh quản, cơ cổ họng và hệ hô hấp của trẻ còn yếu và đang trong giai đoạn phát triển. Việc luyện thanh quá lâu dễ gây căng thẳng dây thanh, khàn tiếng, mệt mỏi thanh quản, tổn thương lâu dài, đặc biệt là nếu phát âm sai cách. Luyện thanh lâu còn dễ gây mệt mỏi và mất hứng thú để bắt đầu vào bài học mới.

2.2.2. Ngôn ngữ đơn giản

Dùng từ ngữ dễ hiểu, hình ảnh minh họa, hoặc trò chơi để trẻ dễ tiếp thu. Luyện thanh chỉ cần đưa những mẫu âm dễ hiểu, dễ làm trẻ sẽ rất hứng thú và hưng phấn khi thực hiện. Như thay thế một giai điệu có lời bài hát bằng các mẫu âm “mi – ma- la – nô – i – a - ô”

2.2.3. Kết hợp vận động

Hát kết hợp vận động tay chân giúp trẻ cảm nhận âm nhạc tốt hơn. Ngoài ra khi vận động còn hỗ trợ phát triển hơi thở và giọng hát vì khi vận động nhẹ nhàng như giơ tay, đi bộ tại chỗ, xoay người... giúp mở rộng lồng ngực, tăng dung tích phổi, hỗ trợ trẻ lấy hơi sâu và đều hơn, giúp giảm căng thẳng vùng cổ, tránh siết cơ khi hát – một lỗi thường gặp ở trẻ em. Vận động còn giúp kích thích trí não và tăng khả năng ghi nhớ. Tạo hứng thú, tăng sự tập trung vì trẻ em rất thích vận động, nên nếu chỉ ngồi hát tĩnh lặng sẽ dễ chán. Khi kết hợp cử động (vỗ tay, nhún chân, nhảy theo nhịp) sẽ giúp tăng tương tác và sự tham gia tích cực, tạo cảm giác vui nhộn, thoải mái, dễ gắn kết nhóm lớp, thúc đẩy kỹ năng xã hội. Đặc biệt, vận động giúp phát triển thể chất và nhịp cảm để cân bằng điều phối cơ thể, rèn luyện thể lực toàn diện.

2.2.4. Tập trung vào kĩ thuật cơ bản

Hít thở đúng cách: Hít sâu bằng mũi, thở ra bằng miệng nhẹ nhàng. Việc rèn luyện này là rất khó đối với các em học sinh tiểu học. Bởi dung tích phổi của các em còn ít nên hơi thở ngắn. Việc lấy hơi và giữ hơi cần tập từ những bài tập đơn giản, nhưng cần thiết luyện tập thường xuyên và nâng cao trình độ khó hơn.

2.2.5. Phát âm rõ ràng

Tập đọc các nguyên âm “a, o, i, e, u” một cách lưu loát, chính xác to, rõ. Đây chính là luyện khẩu hình để các em mở và đóng khẩu hình đúng đẹp sẽ tạo được âm thanh mươtj mà và rõ lời, tròn vành rõ chữ. Việc đóng mở khẩu hình đúng đống nghĩa với việc các em đặt vị trí âm thanh đúng. Tạo được vang xốp cho giọng hát, tạo hứng thú cho học sinh.

2.2.6. Rèn luyện cao độ

Hát đúng nốt nhạc, không bị lệch hoặc lạc tông. Việc luyện thanh cho học sinh phải được thực hiện đúng cách. Luyện thanh là luyện giọng nhưng cũng luyện đôi tai nghe nhạc cho học sinh bắt được chuẩn nốt nhạc thì từ đó mới có thể làm chủ được giọng hát, làm chủ được âm thanh cuar mình…

2.2.7. Giữ hơi ổn định

Giúp trẻ hát không bị hụt hơi khi kết thúc câu hát dài. Vốn hơi thở của trẻ ngắn, vì vậy giữ hơi ổn định là bước vô cùng quan trọng. Bởi trong luyện tập hát thì bước luyện thanh luôn được ưu tiên. Hãy hướng dẫn cho học sinh học tập nghệ thuật âm nhạc tốt hơn nữa.

2.3 Khai thác bài hát đã học để luyện thanh

Một trong những điểm mạnh của việc luyện thanh qua bài hát đã học là tạo cảm giác quen thuộc, khiến trẻ không thấy áp lực. Thay vì bắt đầu với những bài luyện thanh khô khan, giáo viên có thể trích đoạn hoặc sử dụng nguyên một bài hát quen thuộc để rèn luyện từng kĩ thuật cụ thể.

2.3.1. Cách thực hiện

Chọn bài hát phù hợp: Ưu tiên bài hát có giai điệu đơn giản, tiết tấu rõ ràng, câu hát lặp lại nhiều lần. Chia bài hát thành các đoạn ngắn: Để luyện từng kĩ năng riêng biệt như phát âm, giữ hơi, cao độ. Luyện thanh với các âm mở với những âm cuối là nguyên âm. Sau đó dùng giai điệu của bài hát, thay lời bằng các nguyên âm như “a – o – i” để luyện vang âm và điều tiết hơi thở cho các bé. Ngoài ra để các bé có thể linh hoạt khi phát âm, và sử dụng giai điệu có hiệu quả và nhạy bén, chúng ta cũng có thể thực hiện đảo âm: Sử dụng tổ hợp âm tiết như “ma-me-mi-mo-mu” hoặc “La-le-li-lo-lo” để rèn phản xạ phát âm.

Ví dụ:

Bài hát Vào Rừng hoa của nhạc sĩ Việt Anh trong chương trình Âm nhạc 1. Có giai điệu vui nhộn, câu hát ngắn phù hợp cho hơi thở ngắn của các em học sinh tiểu học. Quãng nốt liền bậc, hoặc nhảy quãng 3 rất thuận cho học sinh luyện thanh linh hoạt về âm và về giai điệu. Đây là giai điệu bài hát có lời, được đưa vào giảng dạy cho học sinh lớp 1.

Chúng ta có thể thay bằng các mẫu luyện thanh như sau. Sử dụng các mẫu âm “mi-ma-la” thay thế cho lời của bài hát. Giai điệu của bài hát vẫn giữ nguyên, nhưng mẫu âm để luyện hơi và khẩu hình được thay bằng các âm “mi-ma-la” để luyện. Bài luyện thanh này có thể dùng cho tất cả các lớp 2-3-4-5. Bởi chỉ cần là một baiù luyện thanh khởi động trước khi vào học hát. Dưới đây là bài “Vào rừng hoa” được chuyển thành bài luyện thanh vô cùng sôi động đáng yêu, giúp các con linh hoạt mở khẩu hình, lấy hơi, tạo hưng phấn để bắt đầu học một bài hát mới.

2.4 Một số bài tập luyện thanh mẫu

Bài tập 1: Bài luyện thanh có tiết tấu nhanh

          Bài hát dành cho trẻ em thường viết ở nhịp 2/4 có tiết tấu hơi nhanh, tốc độ vừa phải tạo hưng phấn cho các em khi hát. Chính vì vậy, nên có nhiều bài luyện thanh với tiết tấu nhanh để cho các em học sinh có thể luyện tập phát âm, luyện tập lấy hơi và thể hiện giọng hát một cách linh hoạt. Tuy nhiên, khi lựa chọn bài hát để chuyển thành bài luyện thanh cũng cần đặt đối tượng học sinh để thực hiện, những em học sinh lớn có thể có những bài luyện thanh nhảy quãng 4, quãng 5. Thậm chí có thể phân loại học sinh có năng khiếu âm nhạc thực hiện luyện thanh quãng 6 và việc sử dụng bài luyện thanh cần được thực hiện từ dễ đến khó. Khi các em đã được thựchiện nhiều lần thì việc cảm thụ âm nhạc, thể hiện âm nhạc và phát triển năng khiếu âm nhạc trở nên dễ dàng hơn.

          Ví dụ bài “Lớp chúng ta đoàn kết” là một bài có tính chất vui nhộn, linh hoạt. Có thể lựa chọn để chuyển thành một bài luyện thanh với các nguyên âm “Ô-A” hoặc “MI-MA”. Để tạo sự thích thú và hưng phấn của học sinh, đưa mẫu luyện thanh nguyên âm sẽ tạo được kĩ thuật Legato, đưa mẫu âm Mi,ma sẽ tạo được kĩ thuật nẩy âm. Như vậy, càng làm cho các bé có niềm tin, niềm vui để học hát.

Với bài hát này luyện thanh cả hai mẫu nguyên âm sẽ tốt hơn, vì vừa thể hiện kĩ thuật legato có độ mượt mà, nhưng cũng thể hiện sự nhí nhảnh, vui nhộn khi hát nẩy.

Việc luyện thanh với mẫu âm sẽ rất khác với việc hát thành lời. Nên khi chuyển bài hát thành bài luyện thanh sẽ gặp khó khăn nhiều hơn ở chỗ phát âm, tạo vang. Nhưng điều đó lại rất cần thiết cho việc học hát. Bởi giọng hát hay không chỉ hát đúng cao độ, trường độ, mà còn tạo vang sáng, mượt mà, hơi thở chắc chắn cho giọng hát khi được cất lên.

Bài tập 2: Bài luyện thanh có tiết tấu chậm

          Bài luyện thanh có tiết tấu chậm sẽ giúp học sinh luyện được nhịp độ chậm,. Đặc biệt giúp học sinh cảm thụ được âm nhạc tha thiết, du dương rõ ràng hơn. Việc nghe âm nhạc nhanh tác động mạnh hơn vào trí não, nhưng việc nghe nhạc chậm là lúc nào bộ nghỉ ngơi, thư giãn, cảm thụ theo chiều sâu âm thanh. Luyện thanh với tiết tấu chậm theo các nguyên âm “O-Ô-A” giúp cho học sinh phát triển được âm vực giọng, sửa được âm thanh cứng, khẩu hình cứng. Và hơn nữa giúp học sinh truyền tải được cảm xúc của mình qua âm nhạc.

                       Bài hát có lời                                                Bài hát chuyển giai điệu luyện thanh

Trong chương trình Âm nhạc lớp 1 có bài hát “Lung linh ngôi sao nhỏ”- Nhạc Pháp, lời Việt: Lê Anh Tuấn. Bài hát có tính chất nhẹ nhàng tha thiết, khi cất giọng hát sẽ cảm thấy như đang mơ một giấc mơ rất đẹp về một tương lai sẽ lấp lánh. Vậy nên, lựa chọn bài hát này để chuyển thể sang bài luyện thanh vô cùng tuyệt vời khi sử dụng các nguyên âm tạo cảm giác du dương bay bổng. Bài này sử dụng nguyên âm “A hoặc Ô” để luyện khẩu hình và vị trí âm thanh được tươi sáng.

3. Kết luận

Việc luyện thanh cho trẻ em thông qua giai điệu các bài hát đã học là một phương pháp sư phạm gần gũi, hiệu quả và dễ áp dụng. Thay vì phải học những bài luyện thanh riêng biệt và khô khan, trẻ có thể luyện thanh một cách tự nhiên, nhẹ nhàng trong chính bài hát mình yêu thích. Phương pháp này không chỉ giúp cải thiện kỹ thuật hát mà còn tạo cảm xúc tích cực trong quá trình học âm nhạc.

Việc chuyển thể từ bài hát sang bài luyện thanh cũng để học sinh các em được khám phá những điều kì diệu, từ đó có những sáng tạo nghệ thuật. Và biết đâu đó, chính các em lại là những nốt nhạc tô điểm nghệ thuật âm nhạc Việt Nam lên tầm cao mới.

_________________________

Tài liệu tham khảo

[1] Nguyễn Trung Kiên (2014), Phương pháp sư phạm thanh nhạc, NXB Âm nhạc.

[2] Ngô Thị Nam (2007), Hát, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

[3] Phạm Thị Hoà (2006) Giáo dục âm nhạc, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

[4] Lê Anh Tuấn,(2010) Phương pháp dạy học âm nhạc ở Tiểu học và Trung học cơ sở, NXB Đại học Sư phạm.

[5] Bộ môn Tâm lý học (2018), Giáo trình Tâm lý học giáo dục, NXB Đại học Thái Nguyên.

[6] Nguyễn Ánh Tuyết (2009), Tâm lý học trẻ em lứa tuổi mầm non, NXB Đại học Sư phạm, Hà Nội.

[7] Phạm Thị Huyên (2017), Dàn dựng chương trình biểu diễn nghệ thuật âm nhạc cho học sinh trung học cơ sở, Luận văn Thạc sĩ Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương.

[8] Bộ Giáo dục và Đào tạo (2018), Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 - Chương trình tổng thể.

[9] Trần Hoài Phương (2018), Sử dụng trò chơi ngôn ngữ để phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh tiểu học. Education Sciences, 63(12), 21-28, nguồn : http://doi.org/10.18173/2345-1057.2018-0179

[10] Hội tâm lý-Giáo dục học Việt Nam (1997), No Title, Hội thảo khoa học « L.X.Vugotxki Nhà tâm lí học Kiệt Xuất Thế kỉ XX(1986-1934) »,84 

[11] Nguyễn Huy Tú (1966), Tâm lí học sáng, NXB Giáo dục.