HOÀNG PHƯƠNG THẢO

Trường Đại học Hà Nội

Nhận bài ngày 29/5/2025. Sửa chữa xong 03/6/2025. Duyệt đăng 08/6/2025

Abstract: Artificial Intelligence (AI) is significantly impacting the global labor market, especially in sectors such as language, communication, technology, and services key areas of academic strength at Hanoi University (HANU). This article analyzes both the opportunities and challenges that AI presents to HANU students, while proposing strategic directions to help students enhance their adaptability and pursue sustainable career development in the digital age. The research also expands its evaluation from a global to a Southeast Asian context, incorporating recent labor market data and integrating modern educational perspectives on interdisciplinary training.

Keywords: Artificial intelligence, employment opportunities, university students, digital skills, interdisciplinary education, digital transformation.

1. Đặt vấn đề

Trong thời đại phát triển của công nghệ thông tin (CNTT) và sự bùng nổ của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4, trí tuệ nhân tạo (AI) đang trở thành lực lượng sản xuất mới trong nền kinh tế tri thức. Theo Diễn đàn Kinh tế thế giới (2023), đến năm 2025, AI có thể tạo ta 97 triệu việc làm mới, đồng thời làm biến mất 85 triệu việc làm hiện tại do tự động hóa. Sự phát triển nhanh chóng này đòi hỏi sinh viên không chỉ có chuyên môn vững mà còn cần thích ứng linh hoạt với môi trường công nghệ thay đổi. Đối với sinh viên (SV) Trường Đại học Hà Nội, nơi có lợi thế đào tạo đa ngành (ngôn ngữ, quốc tế học, quản trị kinh doanh, tài chính ngân hàng, CNTT, Truyền thông…), AI vừa là công cụ hỗ trợ cũng vừa là thách thức nếu không kịp thời thích nghi.

2. Nội dung nghiên cứu

2.1. Tổng quan về AI và sự dịch chuyển thị trường lao động

AI là lĩnh vực thuộc khoa học máy tính, nghiên cứu và phát triển các hệ thống có khả năng thực hiện những nhiệm vụ thường cần đến trí tuệ con người như nhận diện hình ảnh, xử lý ngôn ngữ tự nhiên, ra quyết định, học máy... Trong những năm gần đây, AI đã vượt khỏi phạm vi nghiên cứu và đi vào ứng dụng thực tiễn trên nhiều lĩnh vực, từ tài chính, giáo dục, y tế đến truyền thông và sản xuất công nghiệp.

Theo McKinsey (2021), khoảng 14% việc làm toàn cầu có nguy cơ bị thay thế hoặc thay đổi đáng kể do tự động hóa vào năm 2030 [1]. Tuy nhiên, AI cũng đồng thời tạo ra nhiều nghề nghiệp mới liên quan đến quản lý dữ liệu, phát triển phần mềm, kỹ thuật robot, đạo đức công nghệ, và thiết kế trải nghiệm người dùng. Trong đó, nhóm kỹ năng mềm như giao tiếp, lãnh đạo, tư duy sáng tạo và học hỏi không ngừng ngày càng được đề cao.

Trong khu vực Đông Nam Á, các chính phủ đang thúc đẩy chiến lược chuyển đổi số quốc gia, khuyến khích doanh nghiệp và trường đại học tích hợp AI vào hoạt động đào tạo, sản xuất và quản trị. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho sinh viên có thể tham gia vào thị trường việc làm kỹ thuật số xuyên biên giới, nhưng cũng đặt ra yêu cầu cao hơn về kỹ năng, ngoại ngữ và tư duy toàn cầu.

Các nước như Singapore, Malaysia, Indonesia và Việt Nam đang tích cực xây dựng chiến lược quốc gia về AI, với mục tiêu phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao. Singapore đã đưa ra Chiến lược AI Quốc gia từ năm 2019, trong đó tập trung vào giáo dục AI từ bậc phổ thông và đầu tư vào nghiên cứu ứng dụng. Việt Nam đã phê duyệt Chiến lược Quốc gia về nghiên cứu và phát triển AI đến năm 2030 với mục tiêu đưa AI trở thành lĩnh vực công nghệ mũi nhọn. Trường Đại học Bách khoa Hà Nội, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên và một số đại học tư thục đang mở các chương trình cử nhân chuyên ngành AI. Điều này tạo nền tảng thuận lợi để SV các ngành không chuyên công nghệ - như SV Trường Đại học Hà Nội - có thể tiếp cận các khóa học ngắn hạn, chứng chỉ liên ngành và cơ hội hợp tác quốc tế trong lĩnh vực AI ứng dụng.

Với sức mạnh tốc độ xử lý công việc của AI vô cùng nhanh chóng và hiệu quả như hiện nay, nó đang dần thay thế lao động trong nhiều ngành nghề. AI không những được áp dụng vào lĩnh vực công nghệ hay nghiên cứu mà nó còn đang lan rộng ra mọi ngành nghề, mọi lĩnh vực. Nó không chỉ hoàn thành công việc thường ngày mà còn có khả năng sáng tạo nội dung, tổng hợp thông tin, xây dựng phát triển ý tưởng. Những ưu điểm vượt trội này khiến doanh nghiệp, nhà sản xuất cân nhắc, sử dụng AI cho nhiều vị trí việc làm hiện nay.

AI có thể khiến 14% việc làm toàn cầu có nguy cơ bị thay thế hoặc thay đổi đáng kể do tự động hóa vào năm 2030 [1]. Đồng thời AI cũng tạo ra nhiều ngành nghề mới như phân tích dữ liệu, tối ưu hóa công cụ tìm kiếm, kỹ sư AI, chuyên gia đạo đức công nghệ, thiết kế trải nghiệm người dùng, đào tạo trực tuyến… Việc làm trong tương lai sẽ yêu cầu nhiều hơn ở con người về các kỹ năng mềm, tư duy phản biện và khả năng học hỏi liên tục.

2.2. Cơ hội từ AI đối với sinh viên Trường Đại học Hà Nội

Sự phát triển ngày càng mạnh mẽ của trí tuệ nhân tạo (AI) trong thời đại công nghệ số không chỉ tạo ra những chuyển biến mang tính đột phá cho nền kinh tế toàn cầu, mà còn mang lại những lợi ích thiết thực, đặc biệt là đối với SV - nhóm lực lượng lao động trẻ, năng động và sẵn sàng thích ứng. SV Trường Đại học Hà Nội đang đứng trước một thời điểm vàng để tận dụng hiệu quả những thành quả mà AI mang lại nhằm phát triển sự nghiệp cá nhân, mở rộng cơ hội việc làm và nâng cao năng lực cạnh tranh trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

Trước tiên, AI đã và đang tạo ra sự chuyển dịch đáng kể trong mô hình việc làm toàn cầu, đặc biệt là trong các lĩnh vực việc làm từ xa và tự do (freelance). Các nền tảng trực tuyến như Upwork, Fiverr, Freelancer đang kết nối hàng triệu người lao động với nhà tuyển dụng từ khắp nơi trên thế giới. Theo thống kê từ Statista (2023), quy mô thị trường freelance toàn cầu đã vượt mốc 1,5 nghìn tỷ USD và có xu hướng tiếp tục tăng trưởng mạnh trong những năm tới [2]. Điều này mở ra cơ hội thực sự lớn đối với SV Trường Đại học Hà Nội - những người sở hữu kỹ năng ngoại ngữ vững vàng, có tư duy quốc tế, và khả năng làm việc linh hoạt. Thay vì bị giới hạn trong khuôn khổ công việc truyền thống, SV có thể làm việc từ bất kỳ đâu, tiếp cận môi trường làm việc chuyên nghiệp đa văn hóa và tích lũy kinh nghiệm thực tế ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Không dừng lại ở cơ hội việc làm, AI còn mở ra những lĩnh vực hoạt động hoàn toàn mới, trong đó nhu cầu về “người trung gian AI” - những người có thể hiểu và kết nối giữa công nghệ và đời sống xã hội - ngày càng tăng cao. SV Trường Đại học Hà Nội, với nền tảng đào tạo liên ngành giữa ngôn ngữ - truyền thông - quốc tế học - công nghệ, có thể trở thành cầu nối quan trọng trong các quy trình triển khai AI một cách hiệu quả và có đạo đức. Mô hình “human-in-the-loop” được Floridi và cộng sự (2018) giới thiệu đã nhấn mạnh vai trò không thể thay thế của con người trong quá trình vận hành và kiểm soát AI [3]. Những lĩnh vực như truyền thông số, quảng bá hình ảnh, đào tạo số hóa, hay tư vấn chuyển đổi số trong tổ chức đều đang cần đội ngũ nhân lực có khả năng tích hợp giữa hiểu biết kỹ thuật và nhận thức xã hội – đúng với thế mạnh đào tạo mà Trường Đại học Hà Nội đang hướng đến.

Một điểm nổi bật khác là khả năng hỗ trợ sáng tạo nội dung mà AI mang lại. Các công cụ AI hiện nay như ChatGPT, Midjourney, Canva AI hay RunwayML đang giúp người dùng sản xuất nội dung đa phương tiện với tốc độ nhanh, chất lượng cao và chi phí thấp. Theo báo cáo của HubSpot (2023), có đến 45% startup hiện đang ứng dụng AI trong các hoạt động tiếp thị nội dung, thiết kế đồ họa, dựng phim, xây dựng kịch bản truyền thông, và phân tích hành vi người tiêu dung [4]. Với khả năng ngôn ngữ, tư duy phản biện và kỹ năng truyền thông xã hội, SV Trường Đại học Hà Nội có thể sử dụng AI như một “cộng sự ảo” trong việc phát triển thương hiệu cá nhân, xây dựng kênh truyền thông riêng, vận hành các dự án truyền thông số và thậm chí khởi nghiệp trong lĩnh vực sáng tạo nội dung. Đây là không gian mà người trẻ có thể thỏa sức sáng tạo, khẳng định cá tính và tạo dựng vị thế riêng trong môi trường số hóa toàn cầu.

Thêm vào đó, AI còn góp phần quan trọng trong việc hỗ trợ SV lập kế hoạch nghề nghiệp một cách chủ động và khoa học hơn. Các nền tảng như LinkedIn, Coursera, Google Career Certificates đã và đang tích hợp công nghệ AI để đưa ra những gợi ý cá nhân hóa cho người học: từ khóa học phù hợp, kỹ năng cần bổ sung, đến cơ hội nghề nghiệp tương thích với năng lực và sở thích. Những tính năng này cho phép SV Trường Đại học Hà Nội có thể thiết kế “bản đồ phát triển nghề nghiệp” riêng, giúp tiết kiệm thời gian, tối ưu hóa chiến lược học tập và dễ dàng kết nối với nhà tuyển dụng. Theo LinkedIn (2023), các kỹ năng liên quan đến AI như phân tích dữ liệu, quản lý nền tảng số, marketing tự động hóa, hỗ trợ khách hàng thông minh... đang thuộc nhóm kỹ năng có tốc độ tăng trưởng cao nhất [5]. Do đó, việc làm chủ các công cụ và tư duy liên quan đến AI sẽ giúp SV Trường Đại học Hà Nội chiếm lợi thế rõ rệt khi bước vào thị trường lao động cạnh tranh ngày càng gay gắt.

Tóm lại, AI không chỉ tạo ra cơ hội mới mà còn làm thay đổi toàn diện cách SV tiếp cận với nghề nghiệp. Trong bối cảnh toàn cầu hóa, nơi khoảng cách địa lý không còn là rào cản, SV Trường Đại học Hà Nội cần tận dụng lợi thế ngôn ngữ, kỹ năng số và tư duy linh hoạt để đón đầu xu hướng. Đây là thời điểm quan trọng để Trường Đại học Hà Nội định vị lại vai trò của mình trong đào tạo thế hệ nhân lực toàn cầu có năng lực sáng tạo, khả năng thích ứng cao và tư duy tích hợp công nghệ – yếu tố then chốt trong nền kinh tế tri thức thế kỷ 21.

2.3. Thách thức từ AI đối với sinh viên Trường Đại học Hà Nội

Bên cạnh những cơ hội rộng mở mà trí tuệ nhân tạo mang lại, SV Trường Đại học Hà Nội cũng phải đối mặt với không ít thách thức phát sinh từ sự phát triển nhanh chóng và ngày càng phổ biến của công nghệ này. Những thách thức không chỉ mang tính kỹ thuật mà còn liên quan đến kỹ năng mềm, tư duy học thuật và sự thay đổi trong cơ cấu thị trường lao động.

2.3.1. AI có nguy cơ thay thế một lượng lớn công việc có tính chất lặp đi lặp lại và không đòi hỏi sáng tạo cao - vốn là nhóm công việc phổ biến dành cho sinh viên mới tốt nghiệp hoặc đang trong quá trình học tập. Các vị trí như nhập liệu, dịch thuật cơ bản, tổng hợp thông tin, chăm sóc khách hàng đơn tuyến... đang dần bị các hệ thống tự động hóa và chatbot đảm nhiệm một cách hiệu quả. Theo báo cáo của McKinsey Global Institute (2022), khoảng 60% công việc hiện nay có thể bị tự động hóa một phần hoặc toàn phần trong vòng 10 năm tới, nếu các tổ chức tích cực áp dụng công nghệ AI vào quy trình vận hành [6]. Đây là cảnh báo đáng lưu ý, vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng tiếp cận việc làm đầu vào của SV Trường Đại học Hà Nội, đặc biệt những SV thiếu kỹ năng chuyên sâu hoặc kinh nghiệm làm việc thực tiễn.

2.3.2. Khoảng cách về kỹ năng số giữa yêu cầu thực tế của thị trường lao động và chương trình đào tạo truyền thống vẫn còn khá lớn. Nhiều SV Trường Đại học Hà Nội chưa được trang bị đầy đủ các kỹ năng kỹ thuật thiết yếu như lập trình cơ bản, trực quan hóa dữ liệu, phân tích thông tin, tư duy thuật toán, hoặc làm việc với các công cụ số hiện đại. Trong khi đó, các nhà tuyển dụng hiện nay đang đặt nặng yêu cầu đối với ứng viên có năng lực xử lý dữ liệu, hiểu biết về vận hành hệ thống công nghệ và biết ứng dụng AI để tối ưu hiệu suất công việc. UNESCO (2021) khuyến nghị rằng giáo dục đại học cần tái cấu trúc chương trình đào tạo, trong đó kỹ năng số nên được xem là một năng lực nền tảng bắt buộc, chứ không chỉ là nội dung phụ trợ.

2.3.3. Việc lạm dụng AI trong quá trình học tập có thể gây ra hệ quả tiêu cực đối với khả năng tư duy phản biện và học thuật độc lập của SV. Các công cụ như ChatGPT, Grammarly, hoặc các phần mềm tạo văn bản tự động, nếu không được sử dụng đúng cách, có thể khiến SV trở nên lệ thuộc, lười biếng trong suy nghĩ và dễ rơi vào lối học máy móc, thiếu sáng tạo. Saltz và Dewar (2022) đã chỉ rõ rằng việc ứng dụng AI trong giáo dục cần phải được kiểm soát thông qua các nguyên tắc đạo đức rõ ràng và hướng dẫn sử dụng cụ thể, nhằm đảm bảo rằng công nghệ được sử dụng như một công cụ hỗ trợ, thay vì thay thế hoàn toàn tư duy con người [7]. Điều này đặt ra trách nhiệm lớn cho cả nhà trường và giảng viên (GV) trong việc định hướng sinh viên khai thác AI một cách có trách nhiệm và hiệu quả.

Cuối cùng, AI cũng làm gia tăng mức độ cạnh tranh trên thị trường lao động, đặc biệt là cạnh tranh xuyên biên giới. Trong kỷ nguyên số, nhiều doanh nghiệp quốc tế có xu hướng tuyển dụng từ xa, đánh giá ứng viên thông qua năng lực thực tiễn thay vì chỉ dựa vào bằng cấp. Điều này đồng nghĩa với việc SV Trường Đại học Hà Nội sẽ không chỉ phải cạnh tranh với bạn bè trong nước, mà còn với hàng nghìn SV đến từ các quốc gia có nền tảng công nghệ phát triển hơn, trình độ tiếng Anh cao hơn và kỹ năng số thành thạo hơn. OECD (2023) đã chỉ ra rằng để tồn tại và phát triển trong môi trường việc làm toàn cầu hiện đại, người học cần không chỉ giỏi chuyên môn mà còn phải thành thạo kỹ năng mềm, có tư duy linh hoạt, khả năng tự học, và năng lực sử dụng công nghệ để thích ứng với những thay đổi nhanh chóng của thời đại [8].

Như vậy, nếu không có sự chuẩn bị phù hợp, SV Trường Đại học Hà Nội có thể rơi vào tình trạng bị động trước làn sóng chuyển đổi số do AI dẫn dắt. Những thách thức này tuy không dễ vượt qua, nhưng đồng thời cũng là động lực để nhà trường, GV và chính bản thân SV cùng hành động, nhằm đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao kỹ năng và xây dựng tư duy học tập trọn đời - những yếu tố sống còn trong thời đại AI.

2.4. Đề xuất và khuyến nghị

Để giúp SV Trường Đại học Hà Nội có thể khai thác hiệu quả những cơ hội mà trí tuệ nhân tạo mang lại và đồng thời vượt qua các thách thức đặt ra, bài viết xin đề xuất một số nhóm giải pháp cụ thể và toàn diện ở bốn cấp độ: chương trình đào tạo, hoạt động sinh viên, định hướng nghề nghiệp và chính sách cấp trường.

2.4.1. Về chương trình đào tạo

Cần thiết kế lại chương trình học theo hướng tích hợp, trong đó các học phần liên quan đến AI, phân tích dữ liệu lớn (Big Data), đạo đức số và công nghệ trong xã hội hiện đại nên được đưa vào như nội dung bắt buộc hoặc tự chọn cho SV các ngành ngoài khối kỹ thuật. Điều này không chỉ giúp SV có kiến thức nền về AI mà còn tạo điều kiện để họ hiểu rõ vai trò, giới hạn và tác động xã hội của công nghệ.

Đồng thời, cần phát triển các chương trình đào tạo liên ngành kết hợp giữa ngôn ngữ - công nghệ - truyền thông. Việc lồng ghép kiến thức công nghệ vào các chuyên ngành ngôn ngữ, quốc tế học hay truyền thông sẽ tạo nên một thế hệ SV có tư duy tích hợp, biết kết nối giữa công nghệ và con người.

2.4.2. Về hoạt động sinh viên

Khuyến khích tổ chức các hoạt động học thuật và sáng tạo xoay quanh chủ đề AI như các cuộc thi sáng tạo ứng dụng AI, hackathon, diễn đàn công nghệ, các lớp học trải nghiệm hoặc các cuộc thi viết kịch bản với sự hỗ trợ của AI. Những hoạt động này sẽ giúp SV không chỉ học qua lý thuyết mà còn được áp dụng thực tế, rèn luyện khả năng tư duy phản biện và sáng tạo.

Tăng cường hợp tác giữa nhà trường và doanh nghiệp công nghệ để tổ chức các chương trình thực tập, mentor hướng nghiệp, workshop chia sẻ kỹ năng làm việc số. Việc tiếp cận với môi trường doanh nghiệp sẽ giúp SV Trường Đại học Hà Nội nâng cao kỹ năng mềm, hiểu rõ nhu cầu tuyển dụng thực tế và sẵn sàng thích ứng với văn hóa làm việc hiện đại.

2.4.3. Về định hướng nghề nghiệp

Cần nâng cao năng lực của bộ phận tư vấn nghề nghiệp trong việc ứng dụng công nghệ AI để hỗ trợ SV xây dựng kế hoạch nghề nghiệp cá nhân hóa. Có thể sử dụng chatbot tư vấn, bản đồ kỹ năng số, bài trắc nghiệm hướng nghiệp online... để SV tự khám phá năng lực, sở thích và lựa chọn phù hợp với nhu cầu thị trường.

Đẩy mạnh kết nối giữa SV với chuyên gia, cựu SV đang làm việc trong lĩnh vực AI ứng dụng như marketing số, phân tích dữ liệu, truyền thông kỹ thuật số, giáo dục thông minh... nhằm cung cấp thông tin thực tế, tạo cảm hứng và định hướng rõ ràng cho SV từ khi còn ngồi trên giảng đường.

2.4.4. Về chính sách cấp trường

Đưa tiêu chí đánh giá năng lực số, khả năng đổi mới sáng tạo và mức độ ứng dụng công nghệ vào hệ thống đánh giá SV. Việc này sẽ khuyến khích người học chủ động tiếp cận công nghệ, đồng thời thúc đẩy tinh thần sáng tạo trong học thuật và thực tiễn.

Khuyến khích GV cập nhật các công cụ AI vào trong giảng dạy, nghiên cứu và quản lý học tập. Nhà trường có thể tổ chức các khóa tập huấn về ứng dụng AI cho giảng viên, xây dựng thư viện công cụ số và tạo điều kiện để GV trao đổi kinh nghiệm sử dụng AI trong quá trình đào tạo.

Những đề xuất này không chỉ nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh nghề nghiệp cho SV Trường Đại học Hà Nội trong thời đại số, mà còn góp phần xây dựng một mô hình giáo dục đại học mở - sáng tạo - tích hợp công nghệ, đáp ứng yêu cầu của chuyển đổi số quốc gia và quốc tế.

3. Kết luận

Tổng kết lại, bài viết cho thấy rằng AI hoàn toàn có thể trở thành “người bạn đồng hành” tích cực, hỗ trợ SV Trường Đại học Hà Nội phát triển toàn diện nếu được tiếp cận, sử dụng và khai thác một cách chiến lược, có trách nhiệm và sáng tạo. Công nghệ, nếu được đặt đúng chỗ, sẽ không phải là rào cản mà là công cụ mạnh mẽ giúp mở rộng tầm nhìn, nâng cao năng lực và hiện thực hóa tiềm năng của thế hệ trẻ. Với định hướng đổi mới toàn diện, Trường Đại học Hà Nội hoàn toàn có thể trở thành một trong những mô hình tiên phong trong đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao cho thời đại trí tuệ nhân tạo và chuyển đổi số, đóng góp thiết thực vào sự phát triển bền vững của quốc gia trong kỷ nguyên số.

________________

Tài liệu tham khảo

[1] McKinsey Global Institute (2021), The future of work after COVID-19 (Tương lai của công việc sau đại dịch COVID-19), McKinsey & Company.

[2] Statista (2023), Freelance Workforce Statistics, nguồn: https://www.statista.com

[3] Floridi, L., Cowls, J., Beltrametti, M., Chatila, R., Chazerand, P., Dignum, V., Luetge, C., ... & Vayena, E. (2018), AI4People—An Ethical Framework for a Good AI Society: Opportunities, Risks, Principles, and Recommendations (AI4People – Một khung đạo đức cho một xã hội AI tốt: Cơ hội, rủi ro, nguyên tắc và các khuyến nghị), Minds and Machines, 28(4), 689–707, nguồn: https://doi.org/10.1007/s11023-018-9482-5

[4] HubSpot (2023), AI and Startups Survey (Khảo sát về trí tuệ nhân tạo và các công ty khởi nghiệp), nguồn: https://blog.hubspot.com

[5] LinkedIn Economic Graph, (2023), Emerging jobs report (Báo cáo về các nghề nghiệp mới nổi), nguồn: https://economicgraph.linkedin.com

[6] McKinsey Global Institute (2022), The future of work after COVID-19 (Tương lai của công việc hậu COVID-19), nguồn: https://www.mckinsey.com

[7] Saltz, J., & Dewar, N. (2022), Responsible use of artificial intelligence in education (Việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo một cách có trách nhiệm trong giáo dục), Journal of Educational Technology Development and Exchange, 15(1), pp.1–16.

[8] OECD (2023), Global Talent Trends and Remote Work (Xu hướng nhân tài toàn cầu và làm việc từ xa), nguồn: https://www.oecd.org